راهنمای کامل مراقبت و بهداشت کودک: نکات مهمی که والدین باید بدانند

سلامت و بهداشت کودک همیشه یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های پدران و مادران مسئولیت‌پذیر بوده‌است. تغذیه‌ی سالم، توجه دقیق به رشد اصولی، زیرنظر گرفتن مهارت‌ها و رفلکس‌های کودک، بررسی الگوی خواب و داشتن استراحت کافی، توجه به سلامت جسمی و جلوگیری از بیمار شدن کودک، از کلیدی‌ترین مواردی هستند که بر رشد و آینده‌ی کودک موثرند. اما خبر خوب برای والدین این است که تنها با رعایت چند نکته‌ و دقت به نیازهای کودک هیچ چالش و مشکل اساسی برایش اتفاق نمی‌افتد. در این مقاله‌ی تمشک، قصد داریم تا نگاهی جامع به تمام موارد مراقبتی داشته باشیم و راهکارهای ساده به والدین پیشنهاد کنیم تا بدانند با تغییرات ساده در سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی اصولی، چه پیشرفتی در رشد و سلامت کودک حاصل می‌شود.

تغذیه‌ی سالم، مهم‌ترین عامل سلامت نوزاد و کودک

تغذیه‌ی درست و اصولی، پایه و اساس یک زندگی سالم است و کودکی که تغذیه‌ی درست داشته باشد، تنومند و شاداب بوده و رشد مناسبی خواهد داشت. در طول زندگی والدین باید به مواد غذایی دریافتی، مکمل‌ها و نمودار رشد کودک توجه کنند و بر اساس اصول رشد و تغذیه، زیرنظر پزشک متخصص اطفال پیش بروند. در این بخش، تعدادی از نکات مهم و ضروری مرتبط با تغذیه‌ی کودکان را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم.

تنوع غذایی لازم و پروتئین کافی

برای توسعه‌ی مغز تنوع مواد غذایی به ویژه پروتئین ضروری است. در یک رژیم سالم باید میوه، سبزیجات، لبنیات، غلات و پروتئین‌ها به‌ میزان کافی حضور داشته باشند و طبق نظر پزشک اطفال مصرف شوند. بر اساس مطالعات انجام شده در رژیم غذایی کودکان 2 تا 4 سال به طور متوسط بین 50 تا 120 گرم پروتئین ضروری بوده و باید از تمام گروه‌های غذایی مثل ماهی، مرغ، گوشت، تخم‌مرغ و دانه‌های روغنی استفاده کنند. در کنار مواد غذایی متنوع، از اهمیت نوشیدن آب هم نباید غافل بود؛ کودکان خود را عادت دهید تا در کنارمصرف مواد غذایی مفید، به میزان کافی آب مصرف کنند.

البته تغذیه‌ی اصولی تنها شامل پروتئین نیست، کودکان باید منابع کافی فیبر، ویتامین‌ها، مواد لبنی و مواد معدنی و کربوهیدرات را به میزان کافی در طی روز دریافت کنند. درصورت کمبود هر ماده مغذی، رشد کودک به خطر می‌افتد. تلاش کنید تا با امتحان کردن شگردهای مختلف مثل دستورغذاهای هیجان‌انگیز و پختن غذاهای خوشگل و رنگارنگ، کودک خود را به امتحان کردن انواع مواد مغذی تشویق کنند. وعده‌های غذایی بچه‌ها، به ویژه صبحانه باید کامل و منظم باشد و تا جای ممکن باید از غذاهای حاوی شکر مصنوعی، نمک و مواد افزودنی پرهیز کنید. صبحانه‌ی کامل برای رشد مغز و مخصوصا در دوران مدرسه کودکان ضروری است، این لیست به شما کمک می‌کند تا موارد ضروری را از قلم نیاندازید.

تنظیم عادت غذایی سالم و محدود کردن غذاهای مضر

یکی از وظایف اصلی والدین این است که بتوانند عادات غذایی کودک را مدیریت کرده و به سمت منابع غذایی سالم سوق دهند. بهتر است بعد از به‌ دنیا آمدن کودک به جای منابع غذایی ناسالم، غذای چرب، فست‌فود، چیپس و پفک، کودک خود را با سینی میوه یا ماست میوه‌ای و کمی آجیل خوشحال کنید. کودکان با دیدن عادات غذایی سالم و انتخاب‌های درست، یاد می‌گیرند تا محصولاتی که برایشان بهتر است را انتخاب کنند و به‌مرور ذائقه و علایقشان با غذاهای مفید وفق پیدا می‌کند.

پرخوری و کم‌خوری، دو آسیب به یک‌اندازه خطرناک!

بهانه‌گیری و کم‌اشتهایی کودکان هنگام غذا خوردن درست به اندازه‌ی پرخوری و اضافه وزن خطرناک و نگران‌کننده است. در سنین پایین‌تر هرچه کودک بیشتر غذا بخورد، تعداد سلول‌های چربی بدنش افزایش می‌یابد به همین علت چاقی و اضافه وزن در سنین پایین بسیار خطرناک‌تر است و جبران آن نیز دشوارتر خواهد بود. وزن متناسب یکی از مشخصه‌های اصلی سلامت و بهداشت کودک است.

کم اشتهایی موجب کمبود ویتامین و مواد معدنی در کودکان خواهد شد و بی‌توجهی به آن نیز بدغذایی را تبدیل به عادت می‌کند. کمبود برخی مواد غذایی اصلی نه تنها می‌تواند باعث مشکلات رشدی شود، بلکه بیماری‌هایی مثل پوکی استخوان، مشکلات تیروئید و کمبود آهن هم از این مسئله نشات می‌گیرند. والدین باید نسبت به عادات غذایی کودک هشیار بوده و آن را با آگاهی کامل مدیریت کنند و در صورت نیاز هرگونه پرخوری و کم‌خوری را با پزشک متخصص مطرح نمایند. با دیدین این نشانه‌ها همراه با کم‌اشتهایی حتما آن را جدی گرفته و برای اقدامات پزشکی پیش‌قدم شوید.

خواب کافی، معجزه‌ی کودکان و پدر و مادرها

خواب کافی و به مو‌قع یکی از مواردی است که هم باعث رشد کودک می‌شود و هم به پدر و مادرها اجازه می‌دهد تا ساعتی را به کارهای شخصی خود برسند! در زمان خواب کودک هورمون رشد ترشح می‌شود که مهم‌ترین هورمون در افزایش قد و توسعه‌ی مغز و اندام‌های کودک است. این هورمون معمولا در ساعات اولیه‌ی خواب و کمی بعد از عمیق شدن خواب ترشح می‌شود و کودکی که خواب منظم، عمیق و کافی نداشته باشد، بدون تردید دچار مشکل خواهد شد.

برنامه خواب منظم و تاثیرات آن در سلامت کودک

خواب منظم در نوزادی و خردسالی برای رشد کودک حیاتی است و در سنین بالاتر به افزایش تمرکز و توجه در کلاس درس و هوشیاری کودک کمک می‌کند. همچنین خواب مرتب به تنظیم چرخه‌ی زیستی کودک شما کمک کرده و تمام فعالیت‌های بدن به واسطه‌ی خواب نیز نظم پیدا می‌کنند. بر اساس مطالعات انجام شده، خواب کافی باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و حتی در وزن استاندارد و ایده‌آل کودکان نیز موثر است. از منظر روحی و روانی، خواب مرتب و درست باعث تنظیم خلق و روحیه‌ی کودک هم می‌شود، بعد از خواب کافی فرزند شما بدون اضطراب و با خلقی آرام از خواب بر می‌خیزد که در سنین مدرسه برای بهبود یادگیری و تمرکز حیاتی است. چنان‌چه برای تنظیم برنامه خواب کودک به دنبال راهکار هستید، حتما اینفوگرافی جامع تمشک را در این مورد مطالعه بفرمایید.

تکنیک‌های خواب راحت کودک و مقابله با بهانه‌گیری‌ها

خواباندن کودک همیشه کار راحتی نیست، برخی کودکان به‌طور ژنتیکی خواب خوبی دارند اما برخی به‌دلیل مشکلاتی مثل کولیک و رفلاکس، خواب چندان راحتی ندارند اما این مشکلات بعد از شیرخوارگی به‌مرور کم‌تر می‌شود. کودکان خردسال هم ممکن است به‌دلایلی مثل تنها ماندن یا ترس از تاریکی برای خواب بهانه بگیرند. برای نوزادان، 7 تکنیک طلایی خواب آرام را به‌طور خلاصه معرفی کردیم، اما زمانی که کودک کمی بزرگتر شود، نیاز به صبر و تمرین بیشتری برای خواباندنش دارید.

برای نظم دادن به روتین خواب کودک:

• یک برنامه مشخص برای ساعت خواب تنظیم کرده و در هر زمان (تعطیل، مهمانی و زمان مدرسه) به آن پایبند باشید.

• روتین بهداشت کودک برای قبل از خواب مشخص کنید، مثل مسواک زدن، دوش گرفتن، پوشیدن پیژامه‌ی راحت و خواندن داستان.

• کم‌کردن نور اتاق و حتی خانه و آماده کردن فضا برای خواب. برای اتاق کودک هم از چراغ‌خواب مناسب استفاده کنید.

• حداقل یک ساعت قبل از خواب محرک‌هایی مثل تبلت، تلویزیون و موبایل را کنار بگذارید.

• بین شام کودک و زمان خواب فاصله مناسب قرار دهید و از خوردن غذاهای پرچرب و سنگین در ساعات نزدیک به خواب تا حد امکان بپرهیزید.

• دمای اتاق را تنظیم کنید، اتاق خیلی گرم یا خیلی سرد برای خواب کودک مناسب نیست.

• از تشک، پتو و بالش استاندارد استفاده کنید تا ستون فقرات و گردن کودک اذیت نشود.

• خواب نیمروزی کودک را مدیریت کنید، بهتر است که کودک چرت بعدازظهری کوتاه داشته باشید تا خواب شبش عمیق‌تر باشد.

اگر کودک شما برای خوابیدن بهانه می‌گیرد و یا آرام نیست، بد نیست تا با یک مشاور صحبت کنید. گاهی لجبازی کودک برای نخوابیدن از یک اضطراب درونی منشاء می‌شود که با کمک گرفتن از یک روانشناس مشکل حل خواهد شد.

بهداشت فردی کودکان

رعایت نکات ساده و اصول بهداشت کودک یکی از تاثیرگذارترین فاکتورها در بهداشت کودک است که او را از بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها دور نگه‌داشته و نظم، انضباط و استقلال را به او آموزش می‌دهد.

• شستشوی دست‌ها پیش از غذا خوردن، بعد از دستشویی، بعد از ورود به منزل و بعد از بازی کردن خارج از خانه از جمله موارد ساده‌ای است که کودک را از ابتلا به انواع ویروس و باکتری‌های مضر محافظت می‌کند.

• انتخاب خوراکی‌های سالم و غذا نخریدن از دستفروش‌ها نیز ازجمله مواردی است که کودک باید بیاموزد. ارزش غذاهایی که در منزل و سالم پخته شدند بسیار بیشتر از غذاهای ناسالم بیرونی است. این کار کودک را از خطر مسمومیت و دل‌درد محفوظ نگه‌می‌دارد.

• استحمام به موقع و رسیدگی به پوست و موهای کودک نیز ضامن سلامت او و شادابی پوست و موهایش در آینده خواهد بود. شستن موها را به کودک آموزش دهید و تا لازم است او را همراهی کنید تا دچار مشکلات قارچی و پوستی نشود.

• استفاده از لیوان، حوله و وسایل بهداشتی شخصی را به کودک آموزش دهید.

• مسواک زدن و مراقبت از دندان‌ها را از سنین پایین به کودک خود آموزش دهید. دندان‌های ما مهم‌ترین همراهان ما در سنین بالاتر هستند و مراقبت از آن‌ها برای سلامت کودک ضروری است.

• استفاده از دستمال هنگام عطسه و سرفه و توجه به علائم این‌چنین به کودک یاد می‌دهد تا شرایط بدنی خود را بادقت مانیتور کرده و مراقب بیمار شدن و حتی سرایت بیماری به دیگران باشد.

این چند نکته به ظاهر ساده نقش کلیدی در حفظ سلامت و بهداشت فردی کودک دارند و به شما اطمینان می‌دهند که هیچ اتفاقی برای کوچولوی شما نخواهد افتاد.

ایمنی کودک و پیشگیری از بیماری‌ها

از بدو تولد کودک تا زمانی که او بتواند مستقل از خود مراقبت کند، لازم است تا نکاتی را در مورد ایمنی کوچولوهای خود و بهداشت کودک بدانید و رعایت کنید. والدین با همراهی‌های هوشیارانه و فعالانه می‌توانند از بروز مشکلات برای کودک جلوگیری کنند.

توجه به واکسیناسیون نوزاد و کودک

بعد از تولد نوزاد، واکسن‌های ضروری را در کارت سلامت می‌بینید که باید طبق روال و کاملا منظم انجام شوند. در این مورد حتما از متخصص اطفال و مامای خود راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید. این واکسن‌ها بسیار مهم و ضروری هستند و کودکان را از بیماری‌های بسیار خطرناکی محافظت می‌کنند. توصیه می‌کنیم که حتما اینفوگرافی تمشک در مورد واکسیناسیون‌های ضروری کودکان را برای خود پرینت کنید تا هیچ‌کدام از واکسن‌ها را از قلم نیندازید.

بعد از واکسن‌های مربوط به دبستان تا دبیرستان کودک واکسن جدیدی ندارد اما در همین حین نیز بنا به تشخیص پزشک ممکن است تزریق واکسن آنفولانزا برای کودک لازم باشد. به جز واکسن‌های ضروری، توصیه‌ ما این است که چکاپ‌های عمومی کودک را کاملا جدی گرفته و علائم کودک را همواره مانیتور کنید. ویزیت‌ها و آزمایش‌های دوره‌ای به شما اجازه می‌دهد تا درصورت وجود هرگونه کمبود ویتامین و مواد معدنی همه‌چیز به سرعت پیگیری و درمان شود.

مراقبت‌های لازم در فصول مختلف سال

از آغاز بهار با شروع گرده‌افشانی‌ باید مراقبت آلرژی‌های کودکان دلبند خود باشید، در این فصول احتمال بروز انواع آلرژی‌ها و مشکلات مشابه برای کودکان بالاست. با ورود به فصل تابستان و گرم شدن هوا کودکان به بازی‌های تابستانی و آب‌بازی کردن علاقه‌ی زیادی نشان می‌دهند اما شما باید مراقبت چند نکته باشید. اول این‌که کودک حتما در محیط‌های ایمن، تمیز و تحت نظارت بزرگترها شنا و بازی کند، دوم، مراقب گرمازده‌شدن کودک باشید و از کرم ضدآفتاب استفاده کنید. همچنین مراقب گزیدگی حشرات و مسموم شدن کودکان با میوه‌های جنگلی باشید زیرا چنین اتفاقاتی در پیکنیک‌ها و سفرهای تابستانی بسیار متداول است.

با ورود به فصول سرد سال، نگرانی والدین از بابت سرماخوردگی کوچولوهای دلبندشان اوج می‌گیرد اما با مراقبت و رعایت بهداشت فردی، احتمال سرماخوردگی تا حد زیادی کاهش می‌یابد. البته بخشی از سرماخوردن کودکان، به ویژه در دوران ابتدایی به‌دلیل ازدحام جمعیت در مدارس و ضعیف بودن سیستم ایمنی کودک اجتناب ناپذیر است و به تقویت سیستم ایمنی کوچولوهای دوست‌داشتنی ما کمک می‌کند. با این حال توصیه‌ی ما به شما این است که تا جای ممکن مراقب بهداشت کودک خود باشید. لباس پوشیدن درست و کافی می‌تواند تا میزان زیادی کودک را از خطر سرماخوردن دور نگه‌دارد. البته این موارد تنها چیزهایی نیستند که باید به آن‌ها توجه کنیم، مراقبت از پوست کودک، جلوگیری از لیز نخوردن در روزهای بارانی و برفی و تغذیه‌ی متناسب با فصل هم از موارد مهمی هستند که باید به آن‌ها توجه کرد.

روش‌های پیشگیری و مقابله با سرماخوردگی کودکان

پیش‌تر هم به این موضوع اشاره کردیم که سرماخوردگی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی هست که برای کودکان رخ می‌دهد و جای نگرانی نیست. تنها با ذهنی آگاه و همراهی درست می‌توانیم کودک را از هرگونه بیماری و مشکل دور نگه‌داریم. برای پیشگیری از سرماخوردن کودک تنها لازم است به چند نکته توجه کنید:

• تغذیه‌ی مناسب همراه با انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی، مخصوصا ویتامین C را از یاد نبرید.

• دمای اتاق کودک را همواره متعادل نگه‌داشته و هنگام استحمام هم دما را به‌درستی تنظیم کنید.

• به خواب و ورزش کودک اهمیت داده و برای حفظ سلامتی جسم و بهداشت کودک، برای ورزش و خواب مناسب او برنامه‌ریزی کنید.

• شستن دست‌ها و رعایت بهداشت فردی کودک را از بیمار شدن دور نگه‌می‌دارد.

• از بردن کودک به مکان‌های شلوغ مثل بازار و مترو در موارد غیرضروری ترجیحا خودداری کنید. در زمان شیوع بیماری‌ها، این مکان‌ها برای کودک خطرناک‌اند.

• فضای خانه را تمیز و مناسب نگه‌دارید. در زمستان با رطوبت و بخور اکالیپتوس می‌تواند فضا را بهتر کنید.

با رعایت این چند نکته‌ی ساده، احتمال بروز هرگونه مشکل برای کودک شما به حداقل خود می‌رسد و حتی اگر کودک به بیماری خاصی مبتلا شود، ایمنی بدن او به‌قدری خواهد بود که بیماری زود رفع می‌شود. شما چه روش‌هایی را امتحان کردید که موثر بودند؟

 فراموش نکنید که در هر حالت، ابتدا به پزشک اطفال مراجعه کرده و در مورد سرماخوردگی با او مشورت کنید. برخی بیماری‌ها شروعی معمولی دارند اما بعدتر با عفونت‌های باکتریایی و ویروسی همراه می‌شوند که نیاز به آنتی‌بیوتیک و داروهای مخصوص دارند، لذا مراجعه به پزشک و پرهیز از مصرف خودسرانه دارو ضروری است.

اهمیت ورزش و فعالیت بدنی در رشد جسمی

حضور ورزش و فعالیت‌های بدنی به‌طور منظم باعث حفظ سلامت جسم کودک شده و یکی از ارکان اصلی و بسیار مهم در سلامت بچه‌ها به شمار می‌رود و رعایت آن مزایای بسیاری دارد:

• پیشگیری از ابتلا به چاقی

• سلامت و استحکام استخوان‌ها

• تقویت ماهیچه‌ها

• تخلیه‌ی انرژی به‌صورت سالم

• افزایش کیفیت خواب

• تقویت سیستم ایمنی

• توسعه‌ی مهارت‌ها حرکتی و جسمی

تمام این موارد ازجمله تاثیرات مثبت ورزش مداوم در زندگی کودکان است. توصیه‌ی ما به شما این است که از سنین پایین‌تر ورزش را در روتین کودک خود بگنجانید. تلاش کنید تا در فصول تابستان او را برای عضویت در باشگاه‌های ورزشی مختلف مثل فوتبال، شنا و ژیمناستیک تشویق کنید و به‌خاطر سلامتش پیگیر حضورش در کلاس‌ها باشید. عضویت در گروه‌های هم‌سالان به کودک شما اجازه می‌دهد تا تعامل اجتماعی را بیاموزد، روحیه‌ی شاداب‌تری داشته باشد و بخشی از وقت آزادش با یک تفریح سالم و مفید پر شود.

بهتر است زمان کافی برای پارک بردن کودک، راه رفتن و بازی کردن با او اختصاص دهید، والدین به بهانه‌ی کار و نداشتن وقت، زمان زیادی به بازی با کودک خود اختصاص نمی‌دهند که این موضوع موجب گرایش کودکان به تبلت و بازی‌های ویدیویی شده و به‌مرور لذت ورزش و بازی را برای آن‌ها کم‌رنگ می‌کند. پس به‌دنبال راه‌های سالم ترشح دوپامین در کودک خود باشید و حتی اگر زمان کافی برای بیرون بردنش را ندارید، حتما فوتبال و بستکبال درخانه، بولینگ و بیلیارد و حتی فوتبال دستی و بازی‌های پر جنب و جوش رومیزی را در منزل امتحان کنید تا بخشی از انرژی کودک تخلیه شود.

فراموش نکنید کودکانی که در سنین پایین‌تر تحرک لازم را نداشته باشند، ممکن است دچار مشکلات بسیاری شود. مهارت دستورزی و حرکتی در این کودکان به میزان لازم تقویت نمی‌شود که می‌تواند در مدرسه و حتی در سنین بزرگسالانی آنان را به مشکلات استخوانی و حرکتی دچار کند. پس برای جلوگیری از هرگونه کم‌تحرکی و مشکلات اسکلتی-عضلانی بهتر است از سنین پایین‌تر کودک خود را به ورزش و فعالیت‌های بدنی و جسمی علاقه‌مند کنید.

تمشک همراه همیشگی شما در هر قدم

زمانی که صحبت از سلامت و بهداشت کودک به میان می‌آید، تمشک نیز با این دغدغه‌ی مهم و کلیدی والدین همراه می‌شود تا هرگونه نگرانی را رفع کند. از انتشار اینفوگرافیک‌های کاربردی گرفته که نکات ضروری و مراقبتی را به‌طور خلاصه و کاربردی به والدین یادآور می‌شوند تا ارائه‌ی توضیحات کاربردی درمورد ایمنی و کاربرد انواع اسباب بازی‌ها، هدف تمشک در مجموع این است که محیطی ایمن و سرشار از شادی برای خانواده‌ها بسازد. در این مسیر شیرین، تمشک نیز با ارائه‌ی محصولات آموزشی متنوع تلاش می‌کند تا شما را در امر مهم آموزش و پرورش کودکان همراهی کند.

سخن نهایی

سلامت و بهداشت کودک مجموعه‌ای از چند عامل مهم است که کاملا درهم تنیده و از هم متاثرند. تغذیه‌ی درست و اصولی، خواب کافی و منظم، رعایت بهداشت فردی، پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها و حفظ سلامت جسمانی، همه و همه مواردی بسیار مهم‌اند که موجب حفظ سلامت کودک می‌شود. والدین نیز باتوجه به این نکات و حفظ بستری امن و مطمئن برای کودک خود بایستی تلاش کنند تا فرزندشان را از هرگونه آسیب جسمانی و خطر حفظ نموده و فضایی مناسب و امن برای کودک فراهم آورند و شاهد رشد و بالندگی کودک دلبند خود باشند. در این مسیر هوشیاری والدین و تصمیم‌گیری درست بسیار مهم است، با این‌حال مراقبت از کودک تنها به موارد درمانی و پزشکی محدود نیست و آموزش عادات درست و سالم به کودک و فراهم کردن محیطی امن از منظر روانی نیز از مهم‌ترین عوامل هستند.

سوالات متداول