بازی فکری، آموزشی و سرگرمی
بازی فکری آموزشی چیست و چه تاثیراتی دارد؟
بازی فکری، آموزشی و سرگرمی شامل طیف وسیعی از بازی‌ها می‌شوند؛ از بازی‌های رومیزی و کارتی و جورچین گرفته تا شطرنج و جدول سودوکو و ویدئو گیم. بازی فکری از بازیکن می‌خواهد یک سری کار انجام دهد که مهارت‌های شناختی مختلف ذهن او را درگیر می‌کند؛ مهارت‌هایی همچون حافظه، توجه، منطق و تفکر سریع. هرچند باید بدانیم که برای ارتقای رشد فکری، تنها یک دست بازی کردن کافی نیست و نیاز به مقدار بازی مشخصی با توجه به سن هر فرد است.
در ادامه با مزایای بازی‌های فکری، آموزشی، سرگرمی و انواع آن‌ها آشنا می‌شویم.
بازی فکری چه فوایدی دارد؟
برای درک مزیت‌های بازی‌های فکری بهتر است نگاهی منصفانه داشته باشیم! راحت است که بگوییم بازی های فکری صرفا به دلیل درگیر کردن ذهن انسان باعث رشد توان فکری او می‌شوند؛ اما همه چیز به این سادگی نیست!
درست‌تر این است که بگوییم بازی های فکری به لحاظ آموختن شیوه خاصی از تفکر، باعث شکل‌دهی به رفتارهای ذهنی ما می‌شوند. درواقع مغز در زمان انجام دادن بازی فکری سعی می‌کند خود را با روال بازی سازگار کند و مسیر جدیدی برای پیدا کردن راه‌حل‌ها بیابد.
با زیاد انجام دادن یک بازی، فرد راه‌های جدید فکر کردن را می‌آموزد. برای مثال اگر مشغول انجام یک بازی کارتی حفظی باشید، معنی‌اش این نیست که در تمام بازی‌های فکری نابغه می‌شوید! بلکه ممکن است یکی دو تکنیک ذهنی بیاموزید.
با آگاهی از این موضوع، حالا به سراغ برشمردن مزایای بازی‌های فکری می‌رویم.
- جلوگیری از کاهش عملکرد شناختی مرتبط با سن: با بالا رفتن سن، عملکرد شناختی (یا توانایی تفکر) به طور طبیعی روندی نزولی می‌گیرد. استمرار در بازی کردن لازمه‌ی به تاخیر انداختن کاهش عملکرد شناختی است (البته تمرین دادن ذهن به کمک بازی تنها بخشی از عملکرد شناختی را بهبود می‌دهد و برای تقویت کلی آن باید ورزش، تعامل با دیگران، خواب کافی و تغذیه سالم داشت).
- بهبود حافظه کاری: حافظه کاری یا حافظه فعال به حافظه کوتاه مدت گفته می‌شود که مسئول به‌خاطرسپاری اطلاعات در یک زمان کوتاه است. حافظه کاری عمده‌ترین نقش را در فرایند یادگیری، حل مسئله و تفکر بر عهده دارد. ما برای درک مسائل پیچیده و چند بعدی و یادگیری چیزهای جدید مانند زبان با حافظه فعال سر و کار داریم. با تمرین دادن بیشتر حافظه کاری، عملکرد فرد در انجام کارهای روزانه هم بهبود پیدا می‌کند و بهره‌وری افزایش می‌یابد.
- استرس کمتر: با ترشح اندورفین، گردش خون بهتر صورت می‌گیرد، فشار خون متعادل‌تر می‌شود، نشاط افزایش پیدا می‌کند و انسان آرامش بیشتری پیدا می‌کند.
- تمرین ذهن آگاهی: حضور داشتن در لحظه، جنبه‌های مختلف زندگی را بهبود می‌دهد و از افکار مشوش جلوگیری می‌کند.
- بهبود اعتماد به نفس و حس ارزشمندی: به دلیل پیروزی در صورت تلاش و دیدن نتیجه کار
- تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف در کودکان: افزایش سرعت واکنش دهی و چابکی
به چالش کشیدن قدرت حافظه، منطق و توانایی‌های زبانی- هماهنگی دست با چشم و دیگر اعضای بدن
- تشویق به تعامل اجتماعی و فعالیت گروهی
- بهبود مهارت حل مسئله و تصمیم گیری
- لذت‌بخش کردن فرایند یادگیری و آموزش
- تفکر خلاقانه، انتقادی و مستقل
- افزایش نشاط و سرگرم شدن
- ایجاد صمیمیت و تحکیم روابط
- تقویت هر دو نیم کره مغز
- تقویت هوش هیجانی
- افزایش دامنه توجه
به چالش کشیدن قدرت حافظه، منطق و توانایی‌های زبانیبازی فکری باعث باهوش شدن می‌شود؟
بهره بردن از مزایای بازی های فکری دارای نکاتی است که بهتر است به آن‌ها توجه کنیم:
- مغز مانند هر عضو دیگری از بدن انسان نیازمند تمرین و به چالش کشیده‌شدن است، وگرنه چابکی خود را از دست می‌دهد. بازی های فکری هم به همین دلیل، راهی عالی برای رشد ذهنی هستند. در واقع، بازی های فکری زمانی منجر به رشد ذهنی می‌شوند که مغز را به چالش بکشیم؛ نه اینکه بازی را با یک‌سری اعمال تکراری و ساده انجام دهیم.
بازی کردن به خودی خود منجر به بالا رفتن بهره‌وری مغزی نمی‌شود بلکه همه چیز در مورد تمرین دادن ذهن است! چالش بازی باید مرتب افزایش پیدا کند و تنوع عناصر مختلف هم در آن بیشتر شود تا بازی تاثیر خوب خود را حفظ کند.
چطور می‌توانیم بفهمیم که بعد از مدتی بازی کردن، آن بازی هنوز هم چالش دارد؟ جواب ساده است: اگر هنوز در طول بازی اشتباه می‌کنید و باید زمانی را برای بهبود اشتباه‌ها صرف کنید، باید گفت که آن بازی همچنان در حال تمرین دادن مغز شماست.
آیا ممکن است تنها چند ماه ورزش کنید و انتظار داشته باشید که عضلات‌تان تا آخر عمر در بهترین حالت حفظ شوند؟ البته که نه! ذهن هم همین‌گونه است. تمرین منظم و استمرار داشتن لازمه‌ی حفظ عملکرد مثبت بدن است. - بازی های فکری در صورت تکرار، مهارت‌هایی را که حین بازی به کار برده می‌شوند، بهبود می‌دهند. برای مثال اگر روال بازی این باشد که باید ترتیب تصاویر را به خاطر بسپارید، پس از چند مرتبه بازی، حافظه تصویری شما تقویت می‌شود؛ چون آموخته‌اید که باید اجزای مختلف در تصاویر بازی شامل گوشه‌ها، فضای خالی و محل قرارگیری اشیا را گوشه‌ای از ذهن خود یادداشت کنید.
- تنها با بازی‌های استراتژیکی و استدلالی باهوش نمی‌شویم! این نوع بازی‌ها تنها نیمکره چپ مغز را درگیر می‌کنند درحالی‌که برای باهوش شدن باید روی هر دو نیمکره مغز کار کرد. برای تقویت نیمکره سمت راست مغز به کارهای هنری بپردازید.
- نگران نباشید که وقت‌تان تلف می‌شود! تمرین‌های ذهنی معمولا با خستگی همراهند و وجود عنصر تازگی و هیجانی که در بازی‌ها وجود دارد، باعث می‌شود بازی را ادامه دهیم. پس با خیال راحت از بازی های فکری در کنار دیگران لذت ببرید و مطمئن باشید این بهترین چیز برای شماست.
آیا ممکن است تنها چند ماه ورزش کنید و انتظار داشته باشید که عضلات‌تان تا آخر عمر در بهترین حالت حفظ شوند؟ البته که نه! ذهن هم همین‌گونه است. تمرین منظم و استمرار داشتن لازمه‌ی حفظ عملکرد مثبت بدن است.در آخر خوب است بدانیم که باهوش بودن چیزی نیست جز قدرت تمرکز بالا، سرعت عمل و حضور ذهن داشتن. تمام این موارد هم در یک بازی فکری خوب پیدا می‌شود.
انواع بازی فکری
بازی های فکری مهارت‌های مختلف مغزی را تقویت می‌کنند؛ مهارت‌های زبانی، ریاضی، حفظ کردن، استدلال و ادراک. اما برای داشتن یک دسته‌بندی کلی از انواع بازی‌های فکری که توانایی‌های مختلف ذهن را تقویت می‌کنند، فهرست زیر را پیشنهاد می‌دهیم:
- بازی صفحه ای یا رومیزی: مثل شطرنج، مار و پله، منچ، بازی دارای تاس و مهره
- بازی کارتی: مثل اونو، هفت خبیث، کودتا، پاسور
- بازی نقش‌آفرینی یا رول پلی: مثل مافیا، کودتا، سیاه چاله و اژدها، پانتومیم
- بازی کاغذی و نوشتاری: مثل اسم فامیل، نقطه بازی، سودوکو، جدول کلمات متقاطع
- بازی ساختنی (دارای قطعه یا کاشی): مثل دومینو، ماهجونگ، روبیک، پازل
- بازی استراتژیکی: مثل وارگیم، شطرنج، بعضی ویدئو گیم‌ها، اتاق فرار
- بازی مهارتی - حرکتی: مثل جنگا، کروکینول، فوتبال دستی، هاکی روی میز
- بازی دیجیتالی: انواع بازی های کامپیوتری و موبایلی و ویدئو گیم
