تاثیر بازی و اسباب بازی بر سلامت روان کودک

همان‌قدر که پدر و مادرها مراقب کودکشان هستند که هنگام بازی زمین نخورد و آسیب نبیند، باید نگران سلامت روح و روان کودک هنگام بازی باشند، اما چگونه؟ اسباب بازی‌ها می‌توانند در سلامت روان کودک موثر باشند، حتی بازی‌کردن کودک و مدیریت کردن شرایط هنگام بازی و تفریح، همگی در سلامت ذهن و روان کودک نقش پررنگی دارند. انتخاب اسباب بازی درست و مناسب می‌تواند بر کاهش اضطراب کودک تاثیر بگذارد و اعتمادبه‌نفس او را افزایش دهد. از سوی دیگر توجه به حالات کودک هنگام بازی و کمک به توسعه مغز و مهارت‌های او ضروری است و بازی کردن به جز جنبه‌های جسمانی و تفریحی اثرات شگرفی بر ذهن و روح کودک نیز خواهد داشت. در این مقاله قصد داریم به طور دقیق و علمی به تاثیرات مختلف اسباب بازی بر سلامت روان کودکان عزیزمان بپردازیم.

تاثیرات مثبت اسباب بازی بر سلامت روان کودکان

بازی کردن فرصتی را به کودک شما می‌دهد تا در فضایی کاملا ایمن احساسات مختلفی را تجربه کند، بیاموزد و سرگرم باشد.

امکان تجربه‌ی احساسات مختلف

بازی کردن به کودکان اجازه می‌دهد تا بتوانند احساسات مختلف را تجربه کنند، حس خشم و عصبانیت، عشق و شادی و غم، همه یک بار دیگر در قالب داستان بازسازی می‌شوند. این تجربیات به کودکان اجازه می‌دهد تا بتوانند الگوهای صحیح رفتاری را آموخته و واکنش‌های درست را در حضور دوستان و والدین تمرین کرده و یاد بگیرند. برای مثال اگر کودک در بازی با هم‌سالانش از یک شکست کوچک بسیار عصبانی و خشمگین شود، والد یا مربی او همراهش خواهد بود و به او یاد خواهد داد که این واکنش با شدت اتفاق متناسب نیست و به مرور او در تعامل با دیگران و تجربه‌ی احساسات مختلف، مقابله با حس‌های ناخوشایند و لذت بردن از احساسات خوب را یاد می‌گیرد.

تقویت خلاقیت و تخیل کودک

بازی و اسباب بازی‌ها از اصلی‌ترین ابزارهایی هستند که کودک را در دنیای خیال غرق می‌کنند. اسباب بازی به کودک اجازه می‌دهد تا دنیای جدید خود را بسازد و قهرمان قصه‌ی ذهنش باشد. با عروسک‌ها و لگوها، کودک شما یاد می‌گیرد تا دنیای خودش را همانطور که دوست دارد بسازد و با وسایل آشپزی و دکتری او خود را در قالب نقش‌های مختلف می‌بیند و زندگی می‌کند. حضور اسباب بازی‌های متنوع و جذاب در اتاق کودک به او این اجازه را می‌دهد تا مفاهیم جدید را کشف و حتی خلق کند، زاویه‌ی دیدش را نسبت به جهان تغییر می‌دهد و درنهایت او تلاش می‌کند تا مفهوم تازه‌ای برای خود و دنیایش بسازد.

تزریق شادی و سرخوشی به کودک

شاید مهم‌ترین تاثیری که اسباب بازی‌ها و بازی کردن با آن‌ها برای کودکان دارد، همین سرگرم‌شدن و ایجاد حس شادی در آنان است. زمانی که کودک با عروسک و اسباب بازی‌های محبوبش مشغول بازی است، از احساسات مثبت مختلفی سرشار می‌شود و در آرامش و شور کامل است. مطالعات و تحقیقات مختلفی درمورد ایجاد شدن حس شادی و خوشحالی در کودکان هنگام بازی تحقیق کرده‌اند و اظهار داشتند که بازی کردن و سرگرم بودن با اسباب بازی محبوب، کودک را شاد و سرخوش خواهد کرد.

علاوه بر این، بازی کردن یک فرصت طلایی برای والدین و کودکان به ارمغان می‌آورد که می‌توانند در آرامش کامل با کودکان خود بازی کنند و از حضور کنار آنان لذت ببرند. این زمان‌های طلایی به تحکیم پیوند بین کودک و والد کمک می‌کند و خاطرات خوش اساسی را در ذهن کودک می‌کارد که زمینه‌ساز حس اعتماد و عشق در آینده‌ی کودک خواهد بود.

کاهش اضطراب و استرس در کودکان

کودکان ممکن است به دلایل مختلفی و در مواجهه با مسائل جدید دچار اضطراب و تشویش شوند. مثلا استرس تنها ماندن در اتاق با نور کم یا تاریک، که با اسباب بازی‌های چراغ‌دار و چراغ‌های خواب فانتزی و عروسک‌های بزرگ بالشتی سعی می‌کنیم، این حس منفی ترس از تاریکی را کاهش دهیم. همچنین حضور در مهدکودک و یپش‌دبستانی که ممکن است برای برخی از کودکان اضطراب‌زا باشد و مربیان سعی می‌کنند با بازی و سرگرم کردن کودک، این حس را از بین ببرند.

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، اسباب بازی‌های جذاب و دوست‌داشتنی به کودک آرامش و امنیت می‌دهند، کودک با دیدن عروسک شخصیت کارتونی موردعلاقه‌اش آرام می‌شود و زمانی که چندتا بلوک لگو را سرهم کند، ذهنش از مسائل ناراحت‌کننده منحرف می‌شود. جهان فانتزی کودک و اسباب بازی‌هایش او را در یک پوشش امن نگه‌می‌دارند و نمی‌گذارند تا دچار اضطراب و استرس شود. حتی محصولات خاصی در دنیای اسباب بازی طراحی و تولید می‌شوند، مثل فیجت‌ها که به‌طور خاص و ویژه روی کاهش اضطراب و استرس کودکان کار می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با این اسباب بازی‌ها حتما مقاله‌ی جذاب تمشک در مورد " 5 اسباب بازی که اضطراب کودکان را کاهش می‌دهد" بخوانید.

تقویت انواع مهارت‌ها و توانایی‌های کودک

یکی از اصلی‌ترین تاثیرات اسباب بازی بر کودکان، تقویت مهارت‌های شناختی، حل مسئله و توانایی‌های ریاضی کودکان است. تقریبا اغلب اسباب بازی‌ها، به ویژه محصولاتی که برای سنین 3 تا 7 سال تولید می‌شوند، اهداف آموزشی را دنبال می‌کنند و تلاش می‌کنند تا به کودکان مفاهیم ساده‌ی هندسه، علوم، ریاضی و ... را آموزش دهند، با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و نسبت به برخی مهارت‌های ساده‌ آنان را کنجکاو کنند. تصور کنید که بدون اسباب بازی‌های رنگارنگ و جذاب، دانش و آشنایی کودکان نسبت به رنگ‌ها چقدر کاهش می‌یافت.

اسباب بازی‌های کودکانه روش‌های مخلتفی برای آموزش دارند اما تقریبا اغلب آنان استانداردهای مشخصی را رعایت می‌کنند که به وسعت ذهن و شناخت فرزندان ما می‌انجامد. در نهایت والدین می‌توانند با تلاش و دقت آن‌چه که کودکان به آن نیاز دارند و برایشان مفید است را به آنان هدیه کنند.

موارد ذکر شده تنها گوشه‌ای از تاثیرات عمیق اسباب بازی‌ها و محصولات سرگرمی بر روان کودکان است و مطمئن این دوستان همراه تاثیرات بسیاری بر ذهن کودکان عزیز ما دارند که شاید ما پیش از این کمتر به آن توجه کرده باشیم. نظر شما در این باره چیست؟ آیا شما هم شاهد تاثیرات مثبت اسباب بازی‌ها بر کودکان خود بوده‌اید؟

آیا اسباب بازی‌ها می‌توانند تاثیرات منفی هم داشته باشند؟

در اغلب موارد اگر اسباب بازی‌ها تاثیر مثبت و خوبی بر روحیات و روان کودکان نداشته باشند، تاثیرات بد هم ندارند و به‌عبارتی خنثی هستند اما در موارد خاص اسباب بازی‌ها می‌توانند تاثیرات بدی در ذهن کودکان داشته باشند به ویژه اگر در سن نامناسب و بدون توجه به روحیات کودک خریداری شود.

اسباب بازی‌های ترسناک و محصولاتی که خشونت را ترویج می‌کنند، مثل تفنگ‌های ساچمه‌ای و چاقوهای اسباب بازی و حتی برخی وسایل گریم و شوخی تنها برای نوجوانان مجاز هستند و استفاده از این محصولات برای کودکان می‌تواند باعث ترس‌، شب‌ادراری، کابوس و تراماهای جبران نا‌پذیر شود. از طرف دیگر کودکانی که زیادی در معرض چنین اسباب بازی‌هایی باشند ممکن است خشن و عصبی بار بیایند، لذا توصیه‌ی ما به شما این است که هر محصول را با توجه به سن کودک و علایق و نیازهایش خریداری کنید و نسبت به تاثیرات اسباب بازی بر کوچولوی خود هشیار باشید.

گاها وابستگی کودکان به برخی اسباب بازی‌ها، مخصوصا اسباب بازی‌های دیجیتال مثل پلی استیشن و ایکس باکس برای تحصیل و سلامت چشم‌های آنان خطرناک است. این محصولات وابستگی شدیدی برای کودک ایجاد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند تا او به تفریحات فیزیکی متداول مثل فوتبال، وسطی، ایرهاکی و بولینگ و ... بپردازد. از نظر آنان دیگر بازی‌های عادی همیشگی لذت زیادی ندارند و تمام وقت را صرف بازی‌های ویدیویی می‌کنند که خطرات فراوانی دارد. والدین باید بتوانند با مدیریت کردن زمان بازی، سرگرمی‌های متنوع دیگری برای کودک تدارک ببینند و فرهنگ درست بازی کامپیوتری را برای کودک خود نهادینه کنند.

هر اسباب بازی و تاثیرات آن بر سلامت روان کودک

در مجموع اسباب بازی‌ها تاثیرات شگرفی در سلامت روان کودکان دارند اما هر نوع از اسباب بازی تاثیر خاصی در ذهن و روان کودک خواهد گذاشت که در این بخش آن را با ظرافت بیشتری بررسی خواهیم کرد.

عروسک و تاثیرات آن بر روان کودکان مخصوصا دخترها

عروسک‌های یکی از اصلی‌ترین اسباب بازی‌های هر کودکی هستند. اگرچه دخترها بیشتر به عروسک تمایل دارند اما این اسباب بازی دختر و پسر ندارد و پسرها ممکن است مدل‌های مختلف عروسک‌های پولیشی حیوانات با ابرقهرمانان را ترجیح بدهند، درحالی‌که دخترها بیشتر عروسک‌های باربی، ال او ال و شخصیت‌ها دیزنی را می‌پسندند. این انتخاب‌های متفاوت نیز ریشه در تفاوت‌های ساختاری روانی پسر و دختر دارد و هیچ‌جای نگرانی نیست. والدین نباید نسبت به انتخاب کودکانشان زیاد حساس باشند و تنها به‌صورت هشیار و با جملات غیرمستقیم سعی کنند کودک را در انتخاب عروسک‌های مناسب همراهی کنند.

عروسک‌ها به کودکان حس امنیت هدیه می‌کنند و همانند یک دوست و همراه همیشگی کنار آن‌ها می‌مانند حتی در تاریکی شب و هنگام خواب. همچنین بچه‌ها به واسطه عروسک‌ها، مسئولیت پذیری و حس همدلی را یاد می‌گیرند. به علاوه بازی با عروسک‌ کودکان را از نظر مهارت‌های اجتماعی تقویت می‌کند و یاد می‌گیرند که بتوانند تعامل لازم را داشته باشند.

تاثیرات بازی‌های فکری و آموزشی بر روان کودکان

در درجه‌ی اول بازی‌های آموزشی و فکری باعث ایجاد حس آرامش، افزایش تمرکز و درنتیجه کاهش اضطراب کودک می‌شوند. سپس کودک مهارت حل مسئله و تعامل هنگام بازی را یاد می‌گیرد و به ویژه در بازی‌های جمعی و گروهی، کودک به‌خوبی می‌تواند مهارت کنترل و مدیریت احساسات را بیاموزد. این تجربیات به کودک اجازه می‌دهد تا پخته‌تر با اتفاقات مختلف مواجه شود و بتواند مشکلات کوچک خود را به هم‌سالان به‌سادگی حل کند. بازی‌های فکری جمعی و رومیزی به کودک فرصت حضور در یک جمع تمام و کمال را داده و او را برای آینده آماده می‌کند.

اثرات پازل، لگو و انواع ساختنی‌ها بر کودکان

یادگیریِ صبر، بردباری و تمرکز تنها بخشی از مواردی است که کودک در ساختن پازل و لگو یاد می‌گیرد اما بخش دیگر آن که بسیار مهم است فراگرفتن مهارت حل مسئله و نگاه کردن به مسائل از زوایای مختلف است که کودک را از نظر ذهنی ورزیده و توانمند می‌کند. فراموش نکنید که بعد از ساختن یک پازل به‌ تنهایی و یا تمام کردن یک ست لگوی کامل کودک حس موفقیت جدیدی را درک و احساس می‌کند و این حس خاص به کودک اعتمادبه‌نفس و انگیزه‌ی کافی برای انجام دادن کارهای دیگر را هم می‌دهد. کودک کم‌کم به این باور می‌رسد که می‌تواند هرکاری را با سعی و تلاش انجام دهد.

به‌خاطر داشته‌باشید که هنگام ساختن پازل و لگو، کودک ممکن است گاهی ناامید شود، مخصوصا در سنین پایین‌تر بهانه‌گیری و گریه کردن در کودکان بیشتر دیده می‌شود اما به او اجازه دهید تا خودش آرام آرام سازه‌ی مدنظرش را بسازد و حتی اگر خراب هم شد به او این اطمینان را بدهید که می‌تواند دوباره آن را بسازد و حتما موفق خواهد شد. این رفتارها به کودک اجازه می‌دهد تا در برابر اتفاقات کوچک بتوانند شرایط را مدیریت کند و کاراکتر قوی‌تری داشته باشد.

بازی‌های حرکتی و ورزشی، ضامن سلامت جسم و روان

هر بازی با توپ و وسایل ورزشی به شادابی و سرزندگی کودک کمک می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که ورزش کردن و جنب و جوش باعث ترشح هورمون اندروفین در کودکان می‌شود و این افزایش هورمون به کاهش استرس و حتی از بین رفتن اختلالات تغذیه‌ای در آنان می‌انجامد. ورزش کردن با تزریق شادی و شادابی به زندگی کودکان باعث تقویت اعتمادبه‌نفس و روحیه‌ی آنان می‌شود. از سوی دیگر حضور در ورزش‌های جمعی به کودکان تعامل موثر با هم‌سالان را یاد می‌دهد و آنان را برای حضور در جامعه آماده می‌کند.

تاثیرات اسباب بازی با چاشنی هنر در روحیات کودکان

کتاب‌های رنگ‌آمیزی، نقاشی الماسی، سازی‌های موسیقی اسباب بازی و مینیمال، خمیر بازی و نقاشی‌های شنی و فومی ازجمله محصولاتی هستند که با الهام از فعالیت‌های مختلف هنری تهیه و تولید شده و ذوق و شوق هنری کودکان را ارضا می‌کنند. کودکان با لمس چنین محصولاتی حس آرامش می‌گیرند و هیجانات منفی درونی‌شان تخلیه می‌شوند. زمانی که کودکان دچار استرس‌های بسیار هستند، این اسباب بازی‌ها بهترین گزینه‌ها برای از بین بردن اضطراب‌های فراوان کودکان‌اند.

در برخی موارد حتی روانشناسان از خمیربازی و نقاشی برای بررسی شرایط روانی و سلامت روان کودکان استفاده می‌کنند. چیزهایی که کودک می‌سازند و می‌کشند می‌تواند نشان‌دهند‌ی شرایط روحی و روانی آنان باشد و از مشکلاتی که با آن دست و پنجه نرم می‌کنند سخن بگوید. شما هم نباید حضور این‌گونه اسباب بازی‌ها را در خانه نادیده بگیرید، داشتن خمیربازی، شن جادویی، اسلایم و لوازم رنگ‌آمیزی به کودک شما اجازه می‌دهد تا پس از یک روز سخت و پراضطراب ساعتی را در آرامش بگذارند، اسباب بازی‌هایش را لمس کند و دوباره با خودش ارتباط برقرار کند.

نقش والدین در مدیریت سلامت روان کودک با خرید اسباب بازی‌ها

خرید هوشمندانه و آگاهانه به والدین اجازه می‌دهد تا با خیالی آسوده و بدون نگرانی از مُخرب بودن یک اسباب بازی، بهترین محصول را برای کودک خود تهیه کنند اما لازم است به این چند شرط توجه کنند:

• مطابق سن کودک اسباب بازی بخرید: حتما تناسب اسباب بازی با سن کودک را بررسی کنید. اسباب بازی‌هایی که برای سنین بالاتر طراحی شده‌اند ممکن است حاوی عکس و محتواهایی باشند که برای سنین پایین‌تر ایمن نباشد. همچنین مواجهه‌ی زودهنگام با برخی محصولات شوخی، شعبده و لوازم ترسناک برای کودکان اصولی نیست.

• تفنگ و شمشیر فقط در سن مناسب تهیه شوند: البته که کودکان شما بدون تردید بهانه‌ی خریدن تفنگ و شمشیر و وسایل جنگاوری را می‌گیرند اما توصیه‌ی ما به شما این است که تا پیش از 12 سالگی از خریدن تفنگ‌های ساچمه‌ای جدا خودداری کنید و تنها تفنگ‌های ایمن چراغ‌دار و موزیکال و یا نهایتا تیرفومی برای کودک خود بخرید.

• زمان بازی را مدیریت کنید: خریدن تفنگ، تیر و کمان و کنسول‌های بازی‌های ویدیویی گریزناپذیر است اما شما می‌توانید با مدیریت زمان بازی کودک او را از تاثیرات مخرب آن‌ها دور کنید. برای مثال تنها روزی 1 ساعت به کودک اجازه‌ی بازی با تفنگ بدهید و باقی ساعت‌ها از او بخواهید با ماشین، لگو و عروسک بازی کنید. این مدیریت به ابعاد مختلف ذهن فرزندتان اجازه‌ی رشد می‌دهد.

• فعالانه بازی کردن کودک را زیرنظر بگیرید: حرف ما این نیست که جاسوسی کودکتان را بکند اما بهتر است که به‌طور فعالانه بازی‌های کودک خود را درنظر داشته باشید، به ویژه زمانی که با بچه‌های دیگر بازی می‌کند، برخی جملات یا حرکات ممکن است برای شما هشداردهنده باشد و نیاز به مداخله داشته باشید.

• با کودک بازی کنید و همراه او باشید: بهترین توصیه‌ی ما به شما این است که سعی کنید با کودک بازی کنید، انرژی او را تخلیه کنید و ساعاتی خوش برایش فراهم کنید. بسیاری از کودکان به دلیل تنها بازی کردن آسیب‌های فراوانی متحمل می‌شوند اما حضور شما در کنار کودک می‌تواند برایش سلامت روان و آسودگی به ارمغان بیاورد. حتی وقتی خسته هستید هم بیخیال بازی با کودک خود نشوید و تاجای ممکن برایش وقت بگذارید. چند ایده برای بازی‌های جذاب داریم که حتی زمان خستگی هم به کارتان می‌آید.

باتوجه به این نکات و همچنین آگاهی پیدا کردن از برخی ترندهای روز و اسباب بازی‌های معروف، بدون شک والدین می‌توانند بهترین اسباب بازی‌ها را برای کوچولوهای خود خریداری کنند که هیچ‌گونه آسیبی برایش نداشته و چه بسا بسیار مفید و آموزنده هم باشد.

بازی و اسباب بازی در سلامت روان کودک موثرند

همان‌طور که در طی این مقاله بررسی کرده‌ایم، اسباب بازی‌ها و بازی نقش مهمی در رشد روانی و ذهنی کودک ما بازی می‌کنند و هرگونه بی‌توجهی به این مسئله‌ی مهم می‌تواند کودک را دل‌زده، بی‌حوصله و یا حتی پرخاشگر و مضطرب کند. والدین موظف هستند تا با همراهی کردن با کودک خود و انتخاب اسباب بازی‌های مناسب و وقت گذاشتن برای کودک، بازی و سرگرمی را به بهترین تجربه و خاطره برای کوچولوی عزیز خود تبدیل کنند. تمشک نیز با معرفی اسباب بازی‌های استاندارد و باکیفیت سعی می‌کند تا بهترین تجربه را چه در خرید و چه هنگام بازی برای شما به ارمغان بیاورد. شما می‌توانید اسباب بازی‌های مناسب سن و سلیقه‌ی کودک خود را به سادگی انتخاب نموده و خاطرات به‌یادماندنی رقم بزنید.

سوالات متداول